Ομιλία του Γιώργου Παπανδρέου μπροστά σε νέους καινοτόμους στο συνέδριο του TED στο Εδιμβούργο. Αποκάλυψε όλους τους διαλόγους εκείνο το βράδυ στη σύνοδο κορυφής με άλλους πρωθυπουργούς και τι παίχτηκε μέσα σε δέκα λεπτά επειδή θα άνοιγαν οι αγορές. Διαβάστε την ομιλία του εδώ :
Είναι τιμή μου να βρίσκομαι σήμερα εδώ μαζί σας.Δεν θα εκφωνήσω σήμερα, μπροστά σας, ένα λόγο σαν αυτούς που έχω εκφωνήσει στο παρελθόν.Θα σας μιλήσω για την αποτυχία της “Ηγεσίας” στα παγκόσμια πολιτικά δρώμενα.Δεν θα προβάλλω μία λίστα με εύκολες και ελάχιστης σημασίας λύσεις.Στο τέλος της ομιλίας μου, θα σας καλέσω να σκεφτείτε όλοι ξανά να ρισκάρετε και να διεκδικήσετε την εμπλοκή σας σε αυτό που συνηθίζω να λέω “παγκόσμια εξέλιξη της Δημοκρατίας”.
Ποια είναι λοιπόν η αποτυχία της “Ηγεσίας” σήμερα;Γιατί δεν λειτουργεί η Δημοκρατία;Δεν λειτουργεί γιατί έχουμε βγάλει ΕΣΑΣ έξω από τη διαδικασία. Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας την προσωπική μου εμπειρία, ώστε να κατανοήσετε γιατί οι Ηγέτες δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις και γιατί η Πολιτική οδηγείται σε αδιέξοδο.
Ας ξεκινήσουμε από την αρχή, από τη Δημοκρατία.
Αν ανατρέξουμε, λοιπόν, στους αρχαίους Έλληνες θα ανακαλύψουμε πως, όλοι εμείς μαζί, έχουμε την εντυπωσιακή δύναμη, να είμαστε οι άρχοντες της δικής μας μοίρας.
Απελευθερωμένο από το φόβο, είτε του τυράννου, είτε του δόγματος, το ανθρώπινο μυαλό ήταν ελεύθερο να εξετάσει, να φανταστεί και κατόπιν να σχεδιάσει μια καλύτερη ζωή.
Και η Δημοκρατία έγινε η πολιτική καινοτομία που απελευθερώνει από το φόβο, προστατεύει αυτή την ελευθερία, από τη φυσική ροπή του κάθε τυράννου να συγκεντρώνει και να μεγιστοποιεί την εξουσία ή τον πλούτο του.
Άρχισα να το αντιλαμβάνομαι αυτό όταν ήμουν μόλις 14 ετών. Προσπαθούσα να αποφύγω το διάβασμα των μαθημάτων με το να κρύβομαι σε μία γωνιά του σπιτιού, όπου οι γονείς μου και οι φίλοι τους ανέπτυσσαν ενδιαφέρουσες συζητήσεις.
Την περίοδο εκείνη ένα τέτοιο καθεστώς, συγκέντρωσης της εξουσίας, ένα κατεστημένο έπνιγε την Ελλάδα. Και ο πατέρας μου ηγείτο μιας πολλά υποσχόμενης κίνησης που αποσκοπούσε στην εξισορρόπηση της εξουσίας αυτής. Αποσκοπούσε στο να ξαναφανταστούμε μια Ελλάδα της ελευθερίας, που οι πολίτες κυβερνούν τη χώρα τους.
Ακολουθούσα πολλές από τις περιοδείες του, μπορείτε να με δείτε στη σχετική φωτογραφία δίπλα του. Ίσως δυσκολευτείτε να με αναγνωρίσετε μιας και έκανα διαφορετική χωρίστρα τότε…
Το 1967, πλησίαζαν οι εκλογές. Η προεκλογική εκστρατεία πήγαινε καλά, στο σπίτι μας υπήρχε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. Αισθανόμασταν την προοπτική μιας νέας, προοδευτικής Ελλάδας. Μία νύχτα αυτού του Απρίλη, στις 2 τα ξημερώματα, στρατιωτικά αυτοκίνητα στάθηκαν μπροστά στο σπίτι μας και οι στρατιώτες εισέβαλλαν στο σπίτι μας. Με βρήκαν στην οροφή του σπιτιού. Ένας λοχαγός, βάζοντας το αυτόματο όπλο του στο κεφάλι μου, με διέταξε να του πω που κρύβεται ο πατέρας μου, διαφορετικά θα με σκότωνε. Ο πατέρας μου, που κρυβόταν παραδίπλα εμφανίστηκε, παραδόθηκε και οδηγήθηκε στη φυλακή.
Εμείς επιβιώσαμε αλλά η Δημοκρατία στη χώρα μας, όχι. Μια σκληρή δικτατορία κυρίευσε τη χώρα για 7 χρόνια, όσα πέρασε και η οικογένειά μου στην εξορία.
Σήμερα, ξανά, οι Δημοκρατίες που οικοδομήσαμε αντιμετωπίζουν μία στιγμή Αλήθειας.
Θα σας πω άλλη μία ιστορία.
Απρίλιος 2010, μια Κυριακή βράδυ, βρίσκομαι σε συνεδρίαση με τους Ευρωπαίους ομολόγους μου.
Είχα μόλις εκλεγεί Πρωθυπουργός της Ελλάδας. Είχα όμως το θλιβερό προνόμιο να ανακαλύψω πως το έλλειμμα της χώρας μου δεν ήταν 6% του ΑΕΠ – όπως επίσημα είχε δηλωθεί από την προηγούμενη Κυβέρνηση λίγες μέρες πριν τις εκλογές – αλλά πολύ μεγαλύτερο, έφτασε το 15,6%.
Αλλά αυτό το έλλειμμα στον προϋπολογισμό, ήταν μόνο το επιφανειακό σύμπτωμα βαθύτερων δομικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η χώρα μου.
Ανέλαβα στο τέλος του 2009, με μία εντολή, μία αποστολή: Να αντιμετωπίσω αυτά τα βαθύτερα προβλήματα. Την έλλειψη διαφάνειας και αξιοπιστίας στη διακυβέρνηση της χώρας. Την αιχμαλωσία της πολιτικής και των μέσων μαζικής ενημέρωσης από ισχυρά συμφέροντα. Ένα Κράτος πελατειακό, που επέτρεπε “ειδική μεταχείριση” και φοροδιαφυγή, που διευκολύνεται και από ένα παγκόσμιο σύστημα που την παρακινεί.
Παρά την εντολή που λάβαμε όμως για βαθιές μεταρρυθμίσεις, οι αγορές δεν μας εμπιστεύονταν. Το κόστος δανεισμού εκτοξεύτηκε στα ύψη και αντιμετωπίζαμε μία άμεση χρεοκοπία.
Πήγα στις Βρυξέλλες για να ζητήσω μια κοινή απάντηση από μια Ενωμένη Ευρώπη. Κάτι τέτοιο τότε θα ηρεμούσε τις αγορές και θα μας έδινε το χρόνο να προχωρήσουμε στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.
Αλλά χρόνος δεν μας δόθηκε….
Φανταστείτε τους εαυτούς σας στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης στις Βρυξέλλες. Εξαιρετικά δύσκολες διαπραγματεύσεις, η πρόοδος είναι εξαιρετικά αργή, η ένταση στα ύψη. Είναι πλέον 2 παρά 10 τα ξημερώματα.
Ένας Πρωθυπουργός φωνάζει
- “Γρήγορα, έχουμε μόνο 10 λεπτά”.
Τον ερωτώ:
- “Γιατί; Έχουμε σοβαρές αποφάσεις να λάβουμε, χρειαζόμαστε χρόνο… ”
Ένας άλλος Πρωθυπουργός παρεμβαίνει και λέει:
- “Χρειαζόμαστε μία συμφωνία τώρα. Σε 10 λεπτά ανοίγουν οι αγορές στην Ιαπωνία και θα έχουμε πανωλεθρία στην παγκόσμια οικονομία”.
Σε αυτά τα 10 λεπτά λοιπόν, γρήγορα,ήρθαμε σε συμφωνία.
Αυτή τη φορά δεν ήταν οι στρατιωτικοί αλλά “οι αγορές” που κρατούσαν το όπλο στα κεφάλια όλων μας.
Αυτά που ακολούθησαν, ήταν οι πιο δύσκολες και επίπονες αποφάσεις της ζωής μου, οδυνηρές για μένα, περισσότερο, όμως, για τους συμπατριώτες μου.
Ακολούθησε η επιβολή περικοπών και βαριάς λιτότητας, σε πολλές περιπτώσεις σε αυτούς που δεν έφταιγαν για την κρίση.
Με τις θυσίες αυτές η Ελλάδα απέφυγε τη χρεοκοπία και την έξοδο από το Ευρώ. Η Ευρωζώνη απέφυγε μια κατάρρευση.
Έλεγαν τότε πως η Ελλάδα πυροδότησε την κρίση του Ευρώ και κάποιοι κατηγορούν εμένα για το τράβηγμα της σκανδάλης.
Νομίζω όμως, πως σήμερα, 3 χρόνια μετά, οι περισσότεροι συμφωνούν πως η Ελλάδα ήταν το σύμπτωμα ευρύτερων προβλημάτων, βαθύτερων αδυναμιών στο διεθνές σύστημα.
Αδυναμίες των δημοκρατιών μας.
Οι δημοκρατίες μας είναι παγιδευμένες από συστήματα, πολύ μεγάλα για να αποτύχουν ή σωστότερα, πολύ μεγάλα για να ελεγχθούν.
Οι δημοκρατίες μας είναι ευάλωτες μπροστά σε παίκτες της παγκόσμιας οικονομίας που μπορούν να αποφεύγουν νόμους, να αποφεύγουν να εισφέρουν το μερίδιό τους στη φορολογία, να αποφεύγουν περιβαλλοντικά ή εργασιακά standards.
Οι δημοκρατίες μας υπονομεύονται από την διογκούμενη ανισότητα και την συγκέντρωση της εξουσίας και της ισχύος στους λίγους.
Ισχυρά λόμπυ, διαφθορά, η ταχύτητα των αγορών ή απλά ο φόβος μιας επικείμενης καταστροφής, έχουν επιβάλλει περιορισμούς στη Δημοκρατία και στην δυνατότητά μας να οραματιζόμαστε και να σχεδιάζουμε καλύτερες εναλλακτικές λύσεις για τη ζωή μας.
Η Ελλάδα, βλέπετε, ήταν μόνο μία πρόγευση από τα “προσεχώς” για όλους μας.
Παραμένοντας οπτιμιστής, πίστευα πως η κρίση ήταν συνάμα και μία ευκαιρία για την Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο, να προβούν σε δραστικές, δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις των θεσμών μας. Αντ’ αυτού είχα μία δυσάρεστη εμπειρία
Στις Βρυξέλλες, ενώ προσπαθούσαμε απελπισμένα, ξανά και ξανά, να βρούμε κοινές λύσεις, συνειδητοποίησα πως απολύτως ΚΑΝΕΙΣ, ούτε ΈΝΑΣ ηγέτης, δεν έχει αντιμετωπίσει ξανά μία παρόμοια κατάσταση κρίσης. Ως Ευρώπη, ήμασταν όμηροι της συλλογικής μας άγνοιας. Και αφήσαμε τους φόβους μας να μας καθοδηγήσουν. Και οι φόβοι της Ευρώπης μας οδήγησαν στην τυφλή πίστη σε μια, δήθεν, ορθοδοξία της λιτότητας.
Αντί να φτάσουμε στη συλλογική σοφία των κοινωνιών μας και να επενδύσουμε σ’ αυτή, επανήλθαμε σε πολιτικές πόζες. Και εξεπλάγη η Ευρώπη, όταν κάθε νέο μέτρο δεν έφερνε το τέλος της κρίσης.
Και ήταν εύκολο φυσικά να βρεθεί ο αποδιοπομπαίος τράγος της συλλογικής αυτής αποτυχίας της Ευρώπης. Ήταν βέβαια η Ελλάδα.
“Τιμωρείστε αυτούς τους ανήθικους, τους τεμπέληδες που πίνουν ούζο και χορεύουν Ζορμπά, Έλληνες. ΑΥΤΟΙ είναι το πρόβλημα”, είπε τότε η Ευρώπη.
Βολική αλλά αβάσιμη και “στερεοτυπική” αντιμετώπιση. Και συχνά πονούσε περισσότερο από την ίδια τη λιτότητα.
Αλλά, σας προειδοποιώ, το πρόβλημα δεν είναι η Ελλάδα. Αντίθετα, ότι έγινε στη χώρα μου, ίσως αποτελέσει την “πατέντα” για την αντιμετώπιση διασυνοριακών προκλήσεων: Από την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση μέχρι τους δημοσιονομικούς κανονισμούς.
Με το να εγκαταλείπουμε τη συλλογική μας δυνατότητα να οραματιζόμαστε, με το να πέφτουμε θύματα των φόβων μας, των στερεότυπων και των δογμάτων, με το να βγάζουμε τους πολίτες μας εκτός των διαδικασιών αντί να χτίζουμε τις διαδικασίες πάνω σε αυτούς, το μόνο που θα καταφέρουμε είναι να δοκιμάζουμε την πίστη των λαών μας στους δημόσιους θεσμούς και την ίδια την δημοκρατική διαδικασία.
Δεν είναι συνεπώς παράξενο πως πολλοί πολιτικοί ηγέτες – και δεν εξαιρώ τον εαυτό μου – έχασαν την εμπιστοσύνη των πολιτών τους.
Όταν ένα εθνικό Κοινοβούλιο πρέπει να προστατευθεί από την Αστυνομία – κοινή εικόνα σε πολλά μέρη του κόσμου – τότε ξεκάθαρα, κάτι δεν πάει καλά στη Δημοκρατία μας.
Για το λόγο αυτό ακριβώς ζήτησα να γίνει δημοψήφισμα στην Ελλάδα, ώστε οι Έλληνες πολίτες να αποφασίσουν για τους όρους του πακέτου διάσωσης.
Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες τότε αντέδρασαν έντονα. «Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, οι αγορές θα τρελαθούν», μου έλεγαν.
«Πριν ξανακερδίσουμε τη εμπιστοσύνη των αγορών, πρέπει να ξανακερδίσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών» ήταν η απάντησή μου.
Από τη στιγμή που έφυγα από την Πρωθυπουργία, είχα τον απαραίτητο καιρό για περισυλλογή. Έχουμε μετριάσει την καταιγίδα και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Και είμαι βέβαιος πως η Ελλάδα θα τα καταφέρει.
Η πρόκληση όμως για μας τους Ευρωπαίους παραμένει. Να κάνουμε πολλά περισσότερα. Να επαναφέρουμε τη σταθερότητα, την ελπίδα και την εμπιστοσύνη των πολιτών μας.
Αν πολιτική είναι η δυνατότητα να οραματιζόμαστε, η νεανική ανεργία στο 60% είναι η απτή απόδειξη πως μας λείπει το όραμα, αν όχι η συμπόνια.
Μέχρι σήμερα αντιμετωπίζουμε την κρίση με οικονομικά κριτήρια, κυρίως λιτότητα.
Βεβαίως και μπορούσαμε, ως Ευρώπη, να είχαμε διαφορετική στρατηγική, πράσινη ανάπτυξη για πράσινες δουλειές, αμοιβαίο χρέος, ευρωομόλογα για να υποστηρίξουν τις υπό πίεση χώρες.
Πιστεύω όμως πως το πρόβλημά μας δεν είναι τόσο οικονομικό, όσο δημοκρατικό.
Ας δοκιμάσουμε κάτι άλλο. Ας δοκιμάσουμε να βάλουμε περισσότερη δημοκρατία στην εξίσωση που πρέπει να λύσουμε.
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στη “σοφία των πολλών”. Η Δημοκρατία δεν μπορούσε να λειτουργήσει αν οι πολίτες δεν συμμετείχαν, αν δεν αναλάμβαναν δημόσιες ευθύνες στην καθημερινή άσκηση πολιτικής. Απλοί πολίτες, επιλεγμένοι με κλήρωση, απάρτιζαν δημόσιες επιτροπές που βοηθούσαν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων καθημερινά. Η επιστήμη, το θέατρο, η φιλοσοφία, η εξάσκηση του νου και του σώματος αποτελούσαν στοιχεία της καθημερινότητας.
Ήταν μια συνεχής εκπαίδευση στη συμμετοχή.
Όσοι αποστρέφονταν την πολιτική, αποκαλούνταν “ιδιώτες” (idiots). Ιδιώτης ήταν αυτός που τον ενδιέφερε μόνο ο εαυτός του. Αποκλεισμένος και απομονωμένος, ήταν αυτός που δεν ενδιαφερόταν ή δεν συμμετείχε στα δημόσια πράγματα.
Το μέρος που οι πολίτες συμμετείχαν στα κοινά ονομαζόταν “Αγορά”. Και είχε διπλό νόημα. Ήταν και η αγορά με τη σημερινή έννοια αλλά και ένας τρόπος δημόσιας συνέλευσης – σύσκεψης. Οικονομία και πολιτική ήταν έννοιες ενωμένες, προσβάσιμες σε όλους τους πολίτες, γιατί κάθε μία έφερνε ισχύ στους πολίτες, στο “Δήμο”.
Δημοκρατία!
Πάνω από την Κυβέρνηση και πάνω από τις αγορές ήταν η διακυβέρνηση των πολιτών.
Σήμερα έχει παγκοσμιοποιηθεί η Οικονομία αλλά όχι και η Δημοκρατία και οι θεσμοί της. Οι πολιτικοί μας περιορίζονται στη στενή τοπικιστική άσκηση πολιτικής και οι πολίτες είναι η λεία δυνάμεων που ενεργούν πέρα από κάθε έλεγχο.
Πως, όμως, μπορούμε να επανενώσουμε τα δύο μισά της “Αγοράς”, την οικονομία και την πολιτική; Πως “εκδημοκρατίζουμε” την παγκοσμιοποίηση;
Πως εξασφαλίζουμε τη δυναμική του “Δήμου”;
Εδώ ακριβώς μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο η Ευρώπη. Η Ευρώπη, παρά τις ατέλειες και τις πρόσφατες αποτυχίες της, είναι παγκοσμίως το πιο επιτυχημένο διασυνοριακό πείραμα Ειρήνης.
Ας την οραματιστούμε ξανά ως το πεδίο μιας παγκοσμιοποιημένης Δημοκρατίας.
Να σχεδιάσουμε μια Ευρωπαϊκή “Αγορά”, όχι μόνο για αγαθά και υπηρεσίες αλλά και για τους πολίτες. Να μάθουμε από την ανταλλαγή ιδεών, καινοτομίας, διαπολιτισμικής τέχνης, συμμετοχής (online και offline) και δημιουργικών λύσεων.
Ας οραματιστούμε τους πολίτες της Ευρώπης να ψηφίζουν απευθείας τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιτροπές πολιτών, διαλεγμένους από κλήρωση να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, έστω και πολύπλοκων. Πανευρωπαϊκά δημοψηφίσματα που οι πολίτες να ψηφίζουν ως νομοθέτες μελλοντικών συνθηκών.
Ας ενδυναμώσουμε τους ανέργους με υποτροφίες και κουπόνια για να σπουδάσουν ή και να μετεκπαιδευτούν, όπου αυτοί θέλουν στην Ευρώπη.
Να μια ιδέα: Γιατί να μην έχουμε τους πρώτους Ευρωπαίους πολίτες με το να δώσουμε στους μετανάστες Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια και όχι Ελληνική, ή Γερμανική ή Γαλλική;
Η οικοδόμηση της κοινής μας ταυτότητας είναι η οικοδόμηση της δικής μας Δημοκρατίας.
Η πολιτική εκπαίδευση των πολιτών μας να είναι η συμμετοχή τους στα κοινά.
Η Ευρώπη να γίνει έργο των πολιτών της, όχι μιας αποκομμένης ελίτ.
Να ενισχύσουμε τη συμμετοχή, ώστε η ποικιλία εθνών, φυλών, φύλων και εθνικοτήτων, να οικοδομεί την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη, ΟΧΙ τον αποκλεισμό και την ξενοφοβία.
Μια Ευρώπη ΑΠΟ και ΓΙΑ τους πολίτες, όχι για τις ελίτ. Ένα πείραμα εμβάθυνσης και εξάπλωσης Δημοκρατίας, πέρα από εθνικά σύνορα.
Κάποιοι μπορεί να με χαρακτηρίσουν ως ονειροπόλο γιατί τοποθετώ την πίστη μου στην ισχύ των πολιτών.
Μετά από δεκαετίες στην πολιτική είμαι και ρεαλιστής. Ήμουν και είμαι μέρος του σημερινού πολιτικού συστήματος. Τα πράγματα όμως πρέπει να αλλάξουν. Πρέπει να ανακτήσουμε την πολιτική ως τη συλλογική μας ισχύ, να οραματιστούμε ξανά και να σχεδιάσουμε ένα καλύτερο κόσμο.
Αυτή, όμως, η ανατρεπτική δύναμη της Αλλαγής δεν θα έρθει με τις πολιτικές του σήμερα.
Η ανάκτηση των δημοκρατικών πολιτικών θα έρθει από ΕΣΑΣ. ΟΛΟΥΣ ΕΣΑΣ.
Από τον καθένα που συμμετέχει στην παγκόσμια ανταλλαγή ιδεών, είτε σε αυτό το χώρο, έξω από δω, online ή τοπικά, όπου ζει.
Από τον καθένα που στέκεται απέναντι στην αδικία και την ανισότητα.
Από τον καθένα που στέκεται απέναντι σε όποιον κηρύττει τον ρατσισμό αντί της αλληλεγγύης, τον δογματισμό αντί της κριτικής σκέψης, τον “ελιτισμό” αντί της Δημοκρατίας.
Από τον καθένα που στέκεται απέναντι στην ανεξέλεγκτη ισχύ, όπως κι αν αυτή εκφράζεται, είτε από απολυταρχικούς ηγέτες, είτε από μια πλουτοκρατία που αποκρύβει κεφάλαια σε φορολογικούς παραδείσους, είτε από ισχυρά λόμπι που προστατεύουν ισχυρά συμφέροντα.
Εκείνους, τους συμφέρει να είμαστε όλοι “ιδιώτες”. Ας μην γίνουμε!
Δείτε το Βίντεο
εδώ
.jpg)
