Δημήτρης Πεφάνης
Παραµένει «σύµβολο» το Πολυτεχνείο;
Και αν ναι, για τι ακριβώς στις ηµέρες µας;
Ο ιστορικός Βασίλης Παναγιωτόπουλος αποτιµά το «σύµβολο» Πολυτεχνείο, την ώρα που µια έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύµατος της Ενωσης Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Μακεδονίας - Θράκης εστιάζει στην «Εντυπη Αντίσταση» που είχε συντείνει στη δηµιουργία του συµβόλου. Παράλληλα, µια νέα ελληνίδα εικαστικός που ζει στο εξωτερικό, µε ένα πολύπτυχο έργο της (που εκτίθεται από το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) µε άξονα τις γιορτές για το Πολυτεχνείο από το 1974 δείχνει πώς το σύµβολο µετουσιώνεται σε τέχνη το 2010.
Ο Τύπος που φώναξε την αντίσταση στη χούντα
Tης Βίκυς Χαρισοπούλου
Εκατόν δέκα έντυπα (από τα 350 και πλέον που είναι καταγεγραµµένα) τα οποία εκδόθηκαν εντός ή εκτός ελληνικών συνόρων, σε συνθήκες παρανοµίας, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και συνθέτουν µια έκθεση για την «Εντυπη αντίσταση» επί δικτατορίας (1967-1974) που ετοιµάζει το Μορφωτικό Ιδρυµα της Ενωσης Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Μακεδονίας – Θράκης στο Μέγαρο Εϋνάρδου
Επειδή η ελευθερία του λόγου δεν ήταν πάντα αυτονόητη... Επειδή πέρασαν πάνωαπό 40 χρόνιααπό τη δικτατορία και το Πολυτεχνείο...Επειδή η δηµοσιογραφία τέµνεται µε την ιστορία...Επειδή όλα αυτά είναιτόσο ξεχασµένα σήµερα και τόσο απόντα από τη συλλογική συνείδηση, ακόµη κι από πολλούς απ' όσους µετείχαν στην «Εντυπηαντίσταση» τηςπεριόδου της δικτατορίας… «∆ικτατορία 1967-1974: η έντυπη αντίσταση» είναι ο τίτλος και το θέµα µιας µεγάλης έκθεσης ντοκουµέντων που συγκέντρωσε, µελέτησε,αρχειοθέτησε και παρουσιάζειτο Μορφωτικό Ιδρυµα της Ενωσης Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Μακεδονίας - Θράκης, µε υλικόπου αφοράτην έντυπη αντίσταση όχιµόνο στη Βόρεια Ελλάδα, αλλά στο σύνολο του ελληνικού χώρου. Μιας έκθεσης που αφορά και το Πολυτεχνείο.
Τα έντυπαπαρουσιάζονται συναρτηµένα µε ένα σύνολο γραπτών, εικαστικών και ηχητικών πληροφοριών για πρόσωπα, οργανώσεις και συλλογικά σχήµατα που τα εξέδιδαν.
Η έκθεση παρουσιάστηκε (αρχής γενοµένης _ συµβολικά _ από τη 17η Νοεµβρίου 2009 ώς τον Φεβρουάριο του 2010) στις αίθουσες του Μορφωτικού Ιδρύµατος της ΕΣΗΕΜ-Θ στη Θεσσαλονίκη καιθα µεταφερθεί από τον ∆εκέµβριο στο Μέγαρο Εϋνάρδου του ΜΙΕΤ στην Αθήνα. Τα έντυπα και τα αντικείµενα που εκτίθενται προέρχονται από τα αρχείαφορέων και προσώπων: Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), Εταιρεία ∆ιάσωσηςΙστορικώνΑρχείων 1940-1974 Κεντρικής και∆υτικής Μακεδονίας, Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Σύνδεσµος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ), Εταιρεία ΜελέτηςΙστορίας Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ), Χρίστος Ζαφείρης, Μανώλης Κανδυλάκης, Βασίλειος Νικόλτσιος και Κώστας Πύρζας.
Εστιάζει,δε, στονπαράνοµο Τύπο (έντυπα πουδιακινήθηκαν σεσυνθήκες παρανοµίας στο εσωτερικό της χώρας), στον «νόµιµο»αντιδικτατορικό Τύπο(έντυπα που εκδόθηκαν απόπρόσωπα και φορείς µε αντιδικτατορική δράση και από τις σελίδες τους ασκήθηκε συστηµατική κριτική στο καθεστώς, µεαποτέλεσµατελικώς να διακοπεί η έκδοσή τους) και στον αντιδικτατορικό Τύπο του εξωτερικού.Τέλος, στηνέκθεση επιχειρείται ηαναπαράσταση του κλίµατος της εποχής και για τον λόγο αυτόν έχει συµπεριλάβει υλικό από ραδιοφωνικές εκποµπές, δικαστήρια, περιγραφές αντιστασιακώνκ.ά.
Σύµφωνα µε τα στοιχεία της έκθεσης, από την εποµένη κιόλας του πραξικοπήµατος των συνταγµαταρχών άρχισε η συγκρότηση αντιδικτατορικών οργανώσεων, κυρίως από την Αριστερά και το Κέντρο.
Οι πρώτεςαντιδικτατορικές οµάδες προχώρησαν στην κυκλοφορίααντιδικτατορικών εντύπων, προκηρύξεων και τρικ, διοχέτευσηπληροφοριώνστο εξωτερικό, άπλωµα πανό, τοιχοκόλληση αφισών, µετάδοση ηχογραφηµένων µηνυµάτων.
Τα πρώταέντυπα(περίοδος 1967-1968) στο εξωτερικό, όπου συγκροτήθηκαν αντιδικτατορικές οργανώσεις (µε µοχλό έλληνες µετανάστες, αυτοεξόριστους, φοιτητές), στόχευαν στην ενηµέρωση καιευαισθητοποίηση ξένων πολιτικών,διανοουµένων, δηµοσιογράφων. Ακολούθησε (1968-1972) ηάνθηση του αντιδικτατορικού Τύπου στο εξωτερικό.
Η άνθησησυνδέεται και µε τη σταδιακή οργάνωση του αγώνα, αλλά και τη δηµιουργία νέων πολιτικών δυνάµεων (ΠΑΚ, διάσπαση ΚΚΕ, επιρροές Μάη '68). Στις σελίδες των δεκάδων περιοδικών και εφηµερίδων, πέραν των αναφορώνστη χούντατης Ελλάδας, περιλαµβάνονταιµεταφράσεις ξένων περιοδικών, ανταποκρίσεις απότην Ελλάδα κ.ά.
Αντιδικτατορικές εκδόσεις κυκλοφόρησαν κυρίως στην Ευρώπη (∆υτική,Ανατολική και σκανδιναβικές χώρες), στην Αµερική (ΗΠΑ, Καναδάς αλλά και… Βενεζουέλα), την Αυστραλία και την ΕΣΣ∆ (σταελληνικάαλλά και τιςγλώσσες των αντίστοιχων τόπων), καθώς καισειρά εκδόσεων από εθνικέςεπιτροπές συµπαράστασης στον ελληνικό αγώνα από κόµµατα (κυρίως κοµµουνιστικά και σοσιαλιστικά), εργατικά σωµατεία, συλλόγους, ακόµα και ακαδηµαϊκές πρωτοβουλίες.
Την περίοδο που η «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος επέτρεπε τηνάσκησηδειλής κριτικής, τα παράνοµαέντυπα εµπλουτίστηκαν µενέους τίτλους από καινούργιες οργανώσεις. Ταπερισσότερατυπώνονταν στηνΑθήνα, µεστόχο να κυκλοφορήσουν σ' όλη την Ελλάδα, ενώ υπάρχουν και ελάχιστα (κυρίως από το ΠΑΜ και τις τοπικές οργανώσειςτου) που εκδίδονταν σε περιοχές όπως η Πάτρα («Αχαγιά»), η Κρήτη («Ξαστεριά»), οΠειραιάς («Ελεύθεροι»), ηΘεσσαλονίκη(«∆ελτίο του ΠατριωτικούΜετώπου»). Υπήρξε µάλιστα και προσπάθεια έντυπης διακωµώδησης του καθεστώτος µε τη «σατιρική» _ εποχής καισυνθηκών_ εφηµερίδα «Μίνι».
Οπως προκύπτει από την έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύµατος της ΕΣΗΕΜ-Θ, τα πρόσωπα που ενεπλάκησανµε την έκδοση των αντιδικτατορικών εντύπων βγήκαν από τις φυλακές, επέστρεψαν στην πατρίδα, ξαναγύρισαν στις δουλειές τους. Κάποιοι έζησαν θρηνώντας τους νεκρούς τους, µετρώντας τις απώλειες, τις αναπηρίες καιτα σηµάδια από τα βασανιστήρια. Κάποιοι πήραν άλλους δρόµους, αφήνοντας πίσω τους αυτές τις κακοτυπωµένες σελίδες, µοναδικά αποµεινάρια ενός πείσµατος πουαναµετρήθηκε µε την καταστολή, τη βία, τον θάνατο, αναζητώνταςτην αξιοπρέπεια και την ελευθερία.
INFO
«∆ικτατορία 1967-1974:
η έντυπη Αντίσταση».
∆ιοργάνωση:
Μορφωτικό Ιδρυµα ΕΣΗΕΜΘ και Μορφωτικό Ιδρυµα της Εθνικής Τράπεζας. Από 16 ∆εκεµβρίου έως 30 Ιανουαρίου στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγίου Κωνσταντίνου 20, τηλ. 210-
5221.420).
«Ενα γράµµα απ' αυτούς που φεύγουν για στρατιώτες σ' αυτούς που θα µείνουν στο µέτωπο: Συνάδελφοι των ΑΕΙ της χώρας.
Τούτες τις τελευταίες στιγµές σαν πολίτες και ελεύθεροι φοιτητές της Ελλάδας, δεν σκεφτόµαστε τίποτε άλλο από σας που µένετε, τη βοήθεια που δεν θα µπορούµε να δίνουµε στον αγώνα, τους αγαπηµένους µας χώρους που η χούντα προσπαθεί καθηµερινά να υποδουλώσει...»
(απόσπασµα από την «Πανσπουδαστική», όργανο της αντιδικτατορικής Εθνικής Φοιτητικής Ενωσης Ελλάδας, Φλεβάρης '73, αρ. φύλλου 5).
«Η απολογία των φοιτητών - Κατηγορώ για τους σκοταδιστές: Από το στόµα του Νίκου Κιάου, που καταδικάστηκε σε 21 χρόνια κάθειρξη από το στρατοδικείο της χούντας, ακούστηκε για µια ακόµη φορά µέσα από το δικαστήριο η φωνή της αδούλωτης φοιτητικής νεολαίας…». Και ένθετο (µε σελιδοποίηση πολυγράφου): «Εχουν συλληφθεί, κρατούνται και βασανίζονται από τα µέσα Νοέµβρη στην ασφάλεια ο φοιτητής - πρώην συνδικαλιστής της φυσικοµαθηµατικής και γενικός γραµµατέας της ΕΦΕΕ Λευτέρης Τσίλογλου και τα στελέχη του φοιτητικού κινήµατος _ φοιτήτριες της Γεωπονικής Πόπη Τσεµπελίκου και Μαργαρίτα Γεραλή…»
(από τον «Θούριο», όργανο της Πανελληνίου Οργάνωσης Σπουδαστών «Ρήγας Φεραίος», ∆εκέµβρης '68, αρ. φύλλου 6)
Οταν η πορεία γίνεται τέχνη
Tης Μαίρης Αδαµοπούλου
«Οταν θεσµοποιείται κάτι, δεν µε καλύπτει και πιστεύω ότι δεν καλύπτει ούτε εκείνους που βίωσαν τα γεγονότα. Θέλω κάτι περισσότερο, να έρθω πιο κοντά σε όσα συνέβησαν», λέει για την πορεία του Πολυτεχνείου η νεαρή εικαστικός Ειρήνη Ευσταθίου που δηµιούργησε ένα έργο µε αφορµή την επέτειο.
Από µακριάµοιάζει µεένα σταυρόλεξοτοίχου. Οταν πλησιάσει κάποιος διαπιστώνει πως τα 36 τετράγω-να δεν είναι ούτεαπολύτως λευκά ούτε µαύρα. Είναι εικόνες από ισάριθµες πορείες, από το 1974 έως σήµερα. Φωτογραφίες οι οποίες αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για το έργο της 30χρονης Ειρήνης Ευσταθίου _ νικήτριας του βραβείου ∆ΕΣΤΕ _ που αποτελεί νέα παραγωγή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (επιµέλεια: ∆άφνη Βιτάλη). «∆εν µε καλύπτει η επίσηµη µνήµη της Αριστεράς, του σχολείου. Θέλω να έρθω πιο κοντά σε όσα συνέβησαν», εξηγεί στα «ΝΕΑ» η Ειρήνη Ευσταθίου.
Χρειάστηκε για καιρό να αναζητά υλικό στα αρχεία των εφηµερίδων και στη ∆ηµοτική Βιβλιοθήκη Αθηνών, καθώς δεν έβρισκε πια φωτογραφίες της πορείας µα µόνο των επεισοδίων. «Το αρχείο είναι η επίσηµη Ιστορία. Το σηµαντικό είναι η µεθοδολογία µε την οποίατο αντιµετωπίζει κάποιος. Ο τρόπος που βλέπεις κάτι που δεν το έχεις βιώσει µέσα από την εικόνα τρίτων και πώς το οικειοποιείσαι γιανα το φέρειςκοντά σου», επισηµαίνει. «H πορεία είναι ένας άλλος τρόπος για να θυµάσαι. Μου αρέσει το τελετουργικό, η διαδικασία της, µου θυµίζει επιτάφιο έτσι όπως προηγείται η σηµαία. Εχει κάτι αρχαιοπρεπές».
Παρατήρησε αλλαγές στην πορεία... της πορείαςη νεαρή καλλιτέχνις που έχειζήσει αρκετά χρόνια στο εξωτερικό; «Αρκετές. Εως το '80 ήταν παράνοµη. Στην αρχή ο κόσµος δεν περπατούσε, αλλά στεκόταν στον δρόµο. Από το '81και µετά έγινε θεσµός. Το 1983-84 άρχισε και ο στρατός να καταθέτειστεφάνια. Και το '85 σκοτώθηκε ο Καλτεζάς, γεγονός πουαποτέλεσε αφετηρία για εντάσεις. Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν, ο Τύπος επέµενε να βλέπει την πορεία µετον ίδιο τρόπο, προσδίδοντας της κάτι το τελετουργικό».
Μπορεί, λοιπόν, η τέχνη νααρθρώσει πολιτικόλόγο;«Γιατί,οι πολιτικοί ασκούν πολιτική; Σκοπός µου δεν ήταν να παραγάγωπολιτικό λόγο µε όρους πολιτικής καισίγουρα δεν ήθελα να αισθητικοποιήσω την πολιτική, αλλά να πολιτικοποιήσω την τέχνη. Απορώ µάλιστα πώς τόσο λίγοι ασχολούνται µε την πρόσφατη Ιστορία. ∆εν σχολιάζω, αλλά οφείλω να ασχοληθώ διότι όλα αυτά είναικαθηµερινότητα. Είναι προσωπική και διαισθητική η προσέγγιση. Είναι υποχρέωση απέναντι στον εαυτό µας».
INFO
Customer/ Value/Service έως την Κυριακή στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (κτίριο Ωδείου Αθηνών, Βασ. Γεωργίου Β' 17-19, τηλ.
210-9142.111
Η µνήµη ως παραµύθι
Η πορεία του Πολυτεχνείου είναι µία από τις πτυχέςτου έργου της. Ενα άλλο κοµµάτι του _ 15 ξυλογραφίες _ εστιάζει στα γεγονότα του Δεκεµβρίου του 2008, ένατρίτο µε σχέδια αφορά λεπτοµέρειες εσωτερικών χώρων δηµόσιων υπηρεσιών στην Αθήνα και ολοκληρώνει το πρότζεκτ της µε πέντε έργα ζωγραφικής που συνοψίζουν τις τρεις προηγούµενες ενότητες,αφηµένα πάνω σε ένα ράφι από φορµάικα, σαντα παλιά ντουλάπια της γιαγιάς ως «σχόλιο πώς οικειοποιούµαστε τη µνήµη ως παραµύθι», λέει η Ειρήνη Ευσταθίου.
Εξέγερση, η τρίτη λύση
Του ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
Eίναι πολύ εύκολο να συσσωρευτούν επίθετα να χαρακτηρίζουν την εξέγερση του Νοέµβρη 1973. Αλλωστε η πολιτική δηµοσιογραφία δεν τσιγκουνεύτηκε ποτέ τους χαρακτηρισµούς της για το Πολυτεχνείο:
Αγωνιστικό και ηρωικό, δηµοκρατικό και αυθόρµητο είναι µερικοί από αυτούς που, άλλωστε, εύκολα µπορεί κανείς να συνυπογράψει.
Είναι όµως µόνο αυτοί; Εγώ, σαν πρόλογο των λίγων σκέψεων που ακολουθούν θα πρόσθετα δύο ακόµη ζεύγη χαρακτηρισµών για το κίνηµα του Πολυτεχνείου: Ανεξάρτητο και ευρηµατικό, ανεξέλεγκτο και ευάλωτο.
Ωστόσο η ανάλυση µέσω των χαρακτηρισµών αυτών και πολλών άλλων ακόµη, πέρα από το ότι είναι πληκτική είναι και αναποτελεσµατική. Το οξύ ερώτηµα που ζητάει απάντηση είναι το ακόλουθο: Μπορούµε να δούµε σήµερα, 37 χρόνια µετά τα γεγονότα, το Πολυτεχνείο ιστορικά; ∆εν θέλω να πω «κριτικά» γιατί αυτήν την έννοια που έλειπε παλαιότερα από την ελληνική ιστοριογραφία τη χρησιµοποίησε η γενιά µου κατά κόρον και τώρα τη βρίσκω θαµπή και συµβατική. Ιστορικά, λοιπόν, εννοώ, να δούµε το Πολυτεχνείο ενταγµένο στη χρονική αλληλουχία των συµβάντων που προηγήθηκαν και εκείνων που ακολούθησαν χωρίς ψυχολογική εµπλοκή και χωρίς εξιδανικεύσεις. Η απάντηση, φοβάµαι, στο ερώτηµα της ιστορικοποίησης του συµβάντος δεν είναι ενθαρρυντική. Παρά τη θεαµατική ανάπτυξη των σπουδών σύγχρονης ιστορίας, η εξέγερση του Πολυτεχνείου, πέρα από τη δηµοκρατική της τελετουργία και την ανάλογη ρητορεία που την ακολουθεί, βρίσκεται ακόµη ιστοριογραφικά στο παµπάλαιο στάδιο της χρονογραφίας και πολιτικά στο στάδιο της λειτουργικής παραγωγής, όπου η λατρεία και οι προβαλλόµενες αξίες υπηρετούν ακόµη τις ιδέες τις οποίες θέλησε να υπηρετήσει, και σε ένα βαθµό υπηρέτησε, το ίδιο το συµβάν.
Αν και η εποπτεία του µείζονος χρονικού αναπτύγµατος είναι βασική συνθήκη της δουλειάς του ιστορικού είναι πραγµατικό γεγονός ότι το δεύτερο µισό του 20ού αιώνα δεν είναι για τον γράφοντα το περισσότερο ελκυστικό πεδίο έρευνας που υπηρετεί. Ωστόσο κάποιες σκέψεις που προκύπτουν από ισχυρή βιωµατική συµµετοχή και διασταυρώνονται µε το έργο του ιστορικού, τίποτε δεν εµποδίζει να διατυπωθούν εδώ.
Για λόγους πρακτικούς ωστόσο θα περιοριστώ στο σηµείωµα αυτό σε µία µόνο σκέψη. Στην αποτίµηση δηλαδή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου ως µιας τρίτης και απροσδόκητης λύσης. Πράγµατι, ανεξαρτήτως πολιτικού και κοινωνικού χώρου και ανεξαρτήτως της λαϊκής συµµετοχής που τις πλαισίωνε, δύο βασικές ιδέες, δύο βασικές πολιτικές, είχαν διαµορφωθεί στα χρόνια της δικτατορίας ώς τα τέλη του 1973. Η πρώτη (µειοψηφική), της βίαιης αντίστασης, µε όλες τις µορφές πάλης, συµπεριλαµβανοµένης της ένοπλης δράσης, και η δεύτερη, του πολιτικού αγώνα των αντιδικτατορικών δυνάµεων (πολιτικών κοµµάτων και άλλων) που άρχισε από τη διεθνή καταδίκη της χούντας και έφθανε στην αξιοποίηση των ρωγµών, που κατά την αισιόδοξη αυτή αντίληψη θα οδηγούσε σε µια σταδιακή αποκατάσταση της δηµοκρατίας. Το Πολυτεχνείο όµως ήταν ακριβώς η ακύρωση του διπόλου: βίαιη αντίσταση - πολιτική λύση και η ανάδειξη ως κυρίαρχης της τρίτης λύσης, της εξέγερσης. Βέβαια και η «εξέγερση» δεν ήρθε ουρανοκατέβατη. Είχε και αυτή τις περγαµηνές της. Είχε επί µήνες δοκιµαστεί, λίγο πολύ επιτυχώς, από το φοιτητικό κίνηµα και αντιστοιχούσε σε µία λαϊκή αµφιθυµία που αναζητούσε έναν τρόπο για να εκδηλώσει τα αντιδικτατορικά της αισθήµατα. Αλλωστε, η στρατιωτική θητεία δεν ήταν ποτέ ευχάριστη στους Ελληνες, και τώρα η διά βίου επέκτασή της ήταν αποκρουστική.
Αλλά τι ακυρωνόταν πράγµατι από την εξέγερση; Από τη µεριά της βίαιης αντίστασης έµπαινε στο στόχαστρο η αναποτελεσµατικότητά της και το κόστος (ανθρώπινο και υλικό) της διεξαγωγής της που η ελληνική κοινωνία δεν ήταν διατεθειµένη να πληρώσει. Το κακό όµως ήταν περιορισµένο για την πρόταση αυτή (Αντίσταση), ήταν µειοψηφική και ασφαλώς φθίνουσα. Αλλά από την πλευρά της πολιτικής λύσης τα πράγµατα ήταν χειρότερα γιατί η «επένδυση» είχε αρχίσει να αποδίδει. Η λογική της πρότασης αυτής ήταν βέβαια στον αντίποδα της σύγκρουσης. «Οι ρωγµές» θα διευρύνονταν από τη λαϊκή συµµετοχή και θα έφερναν τη δηµοκρατική οµαλότητα. Κι όµως. Οι ρωγµές του καθεστώτος, η ελαχίστη φιλελευθεροποίηση αντί να οδηγούν στη δηµοκρατική διεύρυνση έφεραν εξέγερση, φοιτητική και λαϊκή, και την κρίση του καθεστώτος και όσα ακολούθησαν.
Εννοώ τους εννέα µήνες (ώς τον Ιούλιο του 1974) της σιωπής ή της αµήχανης αποτίµησης του συµβάντος, και µετά την ένθερµη οικειοποίησή του. Τα ορφανά της βίαιης αντίστασης και τα ορφανά των ρωγµών, σε οµόθυµη συµπαράσταση ξεκίνησαν την µεταπολίτευση µε ένα πολύτιµο συµβολικό πλεονέκτηµα. Είχαν υιοθετήσει την εξέγερση που είχε ακυρώσει και τις δύο, αντιφατικές, αλλά υπαρκτές, προτάσεις.
Ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος είναι ιστορικός, οµότιµος διευθυντής του Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών
