Σοσιαλισμός ή χρεωκοπία;

http://press-gr.blogspot.com

.
Του Παντελή Οικονόμου*

Στις συντρόφισσες και του συντρόφους του ΠΑΣΟΚ του 1ου Δημοτικού Διαμερίσματος της Αθήνας που είχαν την πρωτοβουλία της αποψινής μας συνάντησης και με τίμησαν με την ευθύνη της ομιλίας στο πλαίσιό της θερμές ευχαριστίες. Στους φίλους μας που είναι απόψε εδώ μαζί μας για να το συζητήσουμε. Φίλους του ΠΑΣΟΚ, φίλους από την άλλη αριστερά, φίλους της Δημοκρατίας, φίλους της αλήθειας. Με κοινή αγωνία για κάτι καλλίτερο από αυτό που ζούμε σήμερα.
Η ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ
Ζήσαμε, πράγματι, τα τελευταία είκοσι χρόνια εξελίξεις και γεγονότα πολλά και μεγάλα. Με πρώτο, χρονικά, την κατάρρευση του σοβιετικού προτύπου. Μιας οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης με βασικό χαρακτηριστικό την κατάργηση της αγοράς. Την ολοσχερή, σχεδόν, καταστολή της ζήτησης από την μια μεριά και τον κεντρικό σχεδιασμό της προσφοράς από την άλλη. Στο πλαίσιο αυτό, την καταστροφή του περιβάλλοντος στον βωμό της εκβιομηχάνισης. Την διασφάλιση κοινωνικών καλύψεων και υπηρεσιών, υγείας και εκπαίδευσης πρωτίστως, σε υψηλά επίπεδα, όπως και...
την κατοχύρωση του δικαιώματος στην εργασία, για το σύνολο του πληθυσμού. Την αποσύνδεση του συστήματος αυτού από τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας. Τον έλεγχο της πληροφόρησης και της επικοινωνίας. Την πολιτισμική μονομέρεια, με την απόπειρα προσαρμογής της καθημερινής ζωής των λαών της Σοβιετικής Ένωσης, λαών με διαφορετικές παραδόσεις, στις συντεταγμένες του σοβιετικού πολίτη. Τον εκσυγχρονισμό τους, με άλλα λόγια. Και,τέλος, την ασφάλεια του συστήματος αυτού, ως γεωπολιτικού πόλου / επίκεντρου ενός ευρύτερου συνασπισμού, να κυμαίνεται από την συνύπαρξη έως την αντιπαράθεση, στο πλαίσιο του διπολισμού, με άλλη πλευρά την Δύση.
Το σύστημα αυτό κατέρρευσε, όταν καταλύθηκε η αποσύνδεσή του από τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Όταν η επαφή του με την Δύση εντάθηκε. Όταν εκτέθηκε σε ελκυστικά προϊόντα, σε τεχνολογίες και οργάνωση με υψηλή προστιθέμενη χρηστική αξία και σε παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, πολύ υψηλότερες από την δική του. Και τότε, έχοντας απεμπολήσει ήδη, το δικαίωμα του στην ισηγορία και την πολιτική διαπάλη, την Δημοκρατία σε τελευταία ανάλυση, βρέθηκε ανοχύρωτο. Όχι τόσο απέναντι στον καπιταλισμό, όσο στην εντυπωσιακή του συσκευασία / προσφορά γνωριμίας, η οποία έκρυβε με επιμέλεια τις πολλές και μεγάλες αρνητικές του πλευρές. Γι αυτό ακριβώς, η κατάρρευση δεν άνοιξε τον δρόμο σε μια «σοσιαλιστική διόρθωση», αλλά σε μια ταλάντωση του εκκρεμούς έως το άλλο άκρο.
Αλλά και στις χώρες της Δύσης, η σοσιαλδημοκρατία δεν τα κατάφερε, με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις. Έσπευσε να συνθηκολογήσει με τον τροπαιούχο καπιταλισμό με αντίτιμο την προσβασιμότητά της στην κυβερνητική εξουσία. Η ιστορία της έπαιξε όμως άσχημο παιχνίδι : την υποχρέωσε να διαχειριστεί αυτή την μεγάλη πίεση στα λαϊκά στρώματα. Με αποτέλεσμα να χάσει, σε πολλές περιπτώσεις, και το αντίτιμο για το οποίο είχε συναλλαχθεί.
ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ
Η απόλυτη επικράτηση του καπιταλισμού στην αναμέτρηση αυτή προβλήθηκε ως τεκμήριο αμάχητο της υπεροχής και δικαίωσής του. Γι ‘ αυτό και περιγράφτηκε αυτάρεσκα, ως «το Τέλος της Ιστορίας». Δημιούργησε, πριν απ’ όλα, μια νέα διεθνή τάξη πραγμάτων, η οποία ονομάστηκε «Παγκοσμιοποίηση». Μιλάμε στην πραγματικότητα, για την απόλυτη επικυριαρχία της Δύσης. Με τις εσωτερικές της αντιθέσεις φυσικά. Για μια «Παγκόσμια Διακυβέρνηση», προσαρμοσμένη στα συμφέροντά της, ακόμα και πέρα από την νομιμότητα, όποτε αυτό αποδεικνύονταν αναγκαίο. Για όργανα και θεσμούς της διακυβέρνησης αυτής, χωρίς την παραμικρή δημοκρατική νομιμοποίηση, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το G20. Στην υπηρεσία, αρχών δήθεν, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, όπως η «απελευθέρωση», η «αποκρατικοποίηση», η «νομισματική σταθερότητα», η «ονομαστική σύγκλιση», η «τιθάσευση του πληθωρισμού», «ο περιορισμός των δημοσιονομικών ελλειμμάτων». Διαχρονικής και οικουμενικής υποτίθεται, ορθότητας. Με τον ΟΗΕ, να χρησιμοποιείται επιλεκτικά και στον βαθμό που η εξάρτησή του επικαθόριζε την - από την ίδρυσή του - αυτονομία και εγκυρότητά του. Και βέβαια, το πλέγμα αυτό να επιβάλλει και να επιβάλλεται με μοναδικό στρατιωτικό βραχίονα παγκόσμιας εμβέλειας τις Η.Π.Α. Προωθώντας την βίαιη εξαγωγή του αμερικανικού ονείρου σε λαούς με διαφορετικές παραδόσεις και καταβολές. Με βασικό φορέα το καρτέλ της φιλμικής παραγωγής. Με πρόσχημα τον «εκδημοκρατισμό». Και κύριο όχημα διανομής τα τηλεοπτικά δίκτυα. Με υπερπροσφορά πληροφοριών ώστε να κρύβεται η γνώση. Με υπερπροσφορά γνώσεων ώστε να αποτρέπεται η σκέψη.
Η γενικευμένη αποτυχία αυτού του συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης είναι αποδεδειγμένη. Οι επιθετικοί πόλεμοι που ξεκίνησαν τα χρόνια αυτά δεν μπόρεσαν να τελειώσουν. Τα διεθνή προβλήματα, όπως το Κυπριακό, το Παλαιστινιακό, το Κουρδικό δεν λύθηκαν. Οι απειλές κατά της παγκόσμιας ειρήνης έχουν πολλαπλασιαστεί. Οι ίδιες οι δυτικές κοινωνίες είναι λιγότερο ασφαλείς από πριν, ενώ έχουν υποστεί σοβαρό περιορισμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατικών ελευθεριών. Οι Η.Π.Α., η Ευρωπαϊκή Ένωση / Γερμανία και η Ιαπωνία, και οι τρεις τους, αντιμετωπίζουν το μέλλον με αμφιβολίες για το που στέκονται και που πάνε. Και ο κίνδυνος ανεπανόρθωτης καταστροφής του πλανήτη, ως οίκου της ανθρωπότητας έχει πολλαπλασιαστεί.
Η τάξη πραγμάτων όπως την περιγράψαμε μέχρι εδώ, είχε διαμορφωθεί με σκοπό την κατοχύρωση των συμφερόντων του imperium. Μια όλο και πιο άνιση κατανομή του πλούτου ανάμεσα στις αναπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Όπως επίσης, την αναδιανομή εις βάρος των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων και στρωμάτων στις δυτικές κοινωνίες. Σε μια εποχή μεγάλης αύξησης του οικουμενικού πλούτου από την διάχυση της τεχνολογίας σε μαζική κλίμακα, η ανεργία, η υποαπασχόληση, η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αύξηθηκαν δραματικά. Εξ ίσου δραματική υπήρξε και η μείωση της αμοιβής της εργασίας, όπως και η απομύζηση όλο και μεγαλύτερου ποσοστού της από τοκογλύφους και κερδοσκόπους, νόμιμους και παράνομους. Απίστευτες υπήρξαν οι διαστάσεις της λεηλασίας της δημόσιας περιουσίας από επιτήδειους. Όπως επίσης και η υπεξαίρεση φυσικών πόρων, κοινωνικού κεφαλαίου και υποδομών, περιβαλλοντικών αγαθών από υπανθρώπους.
Η ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ
Θα περίμενε κάποιος, μια τόσο μεγάλη εκμετάλλευση τόσο πολλών από τόσο λίγους σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα να είχε ως συνέπεια και μια, άνευ ιστορικού προηγουμένου, συσσώρευση. Δεν συνέβη αυτό. Ο πλούτος αυτός έκανε φτερά ! Πως άραγε έγινε αυτό ; Ότι η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη είχε εκτοπιστεί, εδώ και δεκαετίες, ως πρωταρχική νομιμοποιητική βάση του καπιταλισμού από την διαρκή μεγέθυνση τζίρου και κερδών είναι γνωστό. Για να υπηρετηθεί η μεγέθυνση αυτή, αλλά και η μονιμότητα του χαρακτήρα της, έγινε όλο και πιο εντατική η εκμετάλλευση φυσικών αποθεμάτων και περιβαλλοντικών αγαθών. Ο περιορισμός των πόρων για δημόσιες επενδύσεις, αλλά και προστασία απέναντι στους κοινωνικούς κινδύνους ( με πρώτες τις συντάξεις ), ώστε να κατευθυνθούν στην κατανάλωση. Η ρευστοποίηση δημόσιων υποδομών και υπηρεσιών στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας, κατά κύριο λόγο. Η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας. Και τέλος, η επιδείνωση της θέσης της νέας γενιάς, μέσω της αύξησης του δημόσιου χρέους, αλλά και άλλων υποχρεώσεων που καταλογίζονται εις βάρος της και ερήμην της, όπως οι αλλεπάλληλες ρυθμίσεις στην κοινωνική ασφάλιση.
Όντας φανερό ότι οι δυσμενείς αυτές ρυθμίσεις εξάντλησαν τα όριά τους, οι ισχυροί του χρήματος κατέφυγαν σε μια διαφορετική μεθόδευση : μεγάλωσαν τις μελλοντικές τους απαιτήσεις από όλους εμάς τους υπόλοιπους αυξάνοντας με διοικητικές τους αποφάσεις τα πραγματικά επιτόκια, αλλά και δανείζοντας μας περισσότερο. Και εισπράττοντας από σήμερα τοις μετρητοίς, με την μορφή μερισμάτων ή επιδομάτων απόδοσης ( bonus ), το μεγαλύτερο μέρος του βερεσέ. Μετατρέποντας το χρέος μας, δημόσιο και οικογενειακό, σε πλούτο τους. Ώστε να προωθούν τα επίπεδα κατανάλωσής τους σε όλο και υψηλότερα επίπεδα : αγοράζοντας σπίτια, σκάφη, αυτοκίνητα, όλο και περισσότερα, όλο και μεγαλύτερα, σε όλο και πιο εντατικούς ρυθμούς. Πυραμίδες κανονικές. Πόσο κολακευτικό για την «πολιτισμένη Δύση» να ζηλέψει και να μιμηθεί την, προ εικοσαετίας, γειτονική μας Αλβανία, όταν συναντούσε τον καπιταλισμό και δοκίμαζε να του προσδώσει περιεχόμενο, όπως το καταλάβαινε η ίδια ! Ενισχύοντας την δική της εκδοχή με την διάχυση της διαφθοράς, αλλά και την αύξηση της εγκληματικότητας ( δουλεμπόριο, λαθρεμπόριο, εμπόριο ναρκωτικών, σωματεμπόριο και ξέπλυμα μαύρου χρήματος ).
Αυτή η έκπτωση σε κλεπτοκρατία ξεπερνάει κατά πολύ αυτό που ο Schumpeter μπορούσε να φανταστεί όταν χαρακτήριζε τον καπιταλισμό «δημιουργική καταστροφή». Συνιστά απλώς χρεωκοπία. Προαναγγελθείσα. Απλούστατα γιατί κιτάπι που να χωράει τόσο μεγάλο βερεσέ δεν υπάρχει. Μόνο που το φαλιμέντο οπωσδήποτε δεν αφορά εμάς, αλλά το σύστημα συμμοριών που λυμαίνονταν τον κόσμο για χρόνια. Από τους αρχηγούς τους έως τα golden boys, τα υπάλληλα πολιτικά πρόσωπα και τα media.
Οι αντιφάσεις αυτού του συστήματος, όπως και η βαρβαρότητά του, έγιναν ολοφάνερες, εδώ και χρόνια. Με ότι αξίζει να καταστρέφεται και ότι καταστρέφει να πολλαπλασιάζεται. Τον Μάρτιο του 2005, μιλώντας σε ημερίδα της ΜΗΝΙΑΙΑΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ για την Παγκοσμιοποίηση, τόλμησα την πρόβλεψη : «Το σύστημα αυτό θα καταρρεύσει για τους ίδιους λόγους που κατέρρευσε το ανταγωνιστικό του τον προηγούμενο αιώνα.» Ασφαλώς δεν υπονοούσα ότι το σοβιετικό πρότυπο ήταν καπιταλιστικό. Ουδέποτε, πράγματι, στην εξέλιξή του διακρίθηκε από επεκτατισμό. Όμως η παραγνώριση γνήσιων λαϊκών αναγκών με αποτέλεσμα την μη εξυπηρέτησή τους, η άρνηση πρόσληψης του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και της ζωής στον πλανήτη ως ενιαίου συστήματος με δικαίωμα στην επιβίωσή του, η βίαιη απόπειρα επιβολής τρόπου ζωής, έξω από τον κοινό πολιτισμικό τόπο λαών, με τις δικές του παραδόσεις ο κάθε ένας από αυτούς, και, τέλος, η κατάλυση της Δημοκρατίας με την έννοια της υπονόμευσης της ισηγορίας, της γνησιότητας της αντιπροσώπευσης και της πολιτικής αντιπαράθεσης είναι ομοιότητες υπαρκτές, ανάμεσα στο σοβιετικό πρότυπο και τον φιλελευθερισμό. Και ασφαλώς δεν υπάρχει λόγος ενσωμάτωσης διαπιστωμένων αιτίων αστοχίας σε ότι προτείνουμε εμείς. Εαν πρώτο μέλημά μας φυσικά είναι η βιωσιμότητα και χρησιμότητα της πρότασής μας , εν προκειμένω του σοσιαλισμού, για τα πλατιά λαϊκά στρώματα. Τους ανθρώπους της εργασίας και τους συμμάχους τους στα κινήματα για την Δημοκρατία, την Ειρήνη, τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα, την ισότητα και, φυσικά, το περιβάλλον.
ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΗΜΕΡΑ
Ποιοί είμαστε όμως οι σοσιαλιστές σήμερα ; Θα ήθελα να μπορώ να πω όσοι δηλώνουμε. Θα απόφευγα έτσι, ασφαλώς, τον υποκειμενισμό. Μάλιστα, υποστηρίζω σταθερά, εδώ και χρόνια, την ανάγκη υπέρβασης ιστορικών αντιθέσεων του σοσιαλιστικού κινήματος με την ίδρυση της 5ης Διεθνούς της εργασίας, της δημιουργικότητας και του ελεύθερου χρόνου. Όμως υπάρχουν και όρια ενός πολιτικού χώρου, ανεξάρτητα από την καλή διάθεση οποιουδήποτε από εμάς. Ο σοσιαλισμός, ως έκφραση συλλογικής επιδίωξης, ασφαλώς είναι κατά πολύ ευρύτερος του γνωστού κράτους πρόνοιας. Συνεπώς, δεν βλέπω πως θα επέμενε κάποιος να τοποθετείται στον χώρο μας και την ίδια στιγμή να θεωρεί το ελάχιστο του κράτους πρόνοιας διαπραγματεύσιμο με την επίκληση οικονομικών σκοπιμοτήτων, φερ ‘ ειπείν. Υπάρχει επίσης θέμα ορίων του χώρου και από μια διαφορετική άποψη. Πόσο σοσιαλιστής θα μπορούσε να είναι ένα παλιόπαιδο, μέχρι προ ολίγου, συμπαίκτης της κλεπτοκρατίας, λόγου χάριν; Να δυο κριτήρια οριοθέτησης, παραδείγματος χάριν. Εκτός εαν δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το κόστος που έχουμε καταβάλλει για την μη περιφρούρηση του χώρου μας είναι ανυπολόγιστο. Και σε επιρροή και σε εγκυρότητα και σε λειτουργικότητα.
Ας πάμε τώρα στο τι έχουμε μπροστά μας σήμερα.
1. Η μη βιωσιμότητα του φιλελευθερισμού αποδείχθηκε με τρόπο αδιάψευστο : την χρεωκοπία του ! Ξέμειναν, πράγματι, από μετρητά «οι φίλοι της ελευθερίας» που, στο όνομά της, τα πήραν όλα και... τα φάγανε. Και είναι χρέος των σοσιαλιστών να αποτρέψουμε την ιταμή αξίωσή τους να χρηματοδοτήσουν οι πολλοί και αδύνατοι την διαιώνιση της δικής τους καταναλωτικής ακράτειας. Ούτε θέλουμε, ούτε γίνεται !
2. Το πάρτυ τελείωσε. Νεκρανάσταση δεν προβλέπεται. Δεν θέλουμε, παραδείγματος χάριν, χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας ( με ανομολόγητο σκοπό να ξανασφίξει το ταχύτερο δυνατόν ). Θέλουμε κατάργηση του ! Θέλουμε οι δημόσιες επενδύσεις να μην καταλογίζονται ως δαπάνες κατά τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος. Και είναι επίσης αδιανόητο και απαράδεκτο εθνικά κράτη να χρεώνονται με εγγυήσεις υπέρ της φερεγγυότητας του συστήματος αυτού.
3. Σε πρώτη ευκαιρία, να οδηγήσουμε στην σύνταξη, εκτός από τα παραδοσιακά δεξιά κόμματα που υποστήριξαν και υποστηρίζουν την καταστροφή και τους άλλους ελαφρούς ( στην καλλίτερη περίπτωση ) που, στα στερνά τους, ανακάλυψαν την γοητεία της κλεπτοκρατίας. Και επιμένουν, όλοι αυτοί, σφιχταγκαλιασμένοι με τους ισχυρούς του χρήματος, να μας ζαλίζουν με την ψευδή διάλεκτο που προέρχεται από την στρεβλή συνείδηση τους.
4. Υπάρχει σήμερα πραγματική δυνατότητα ΑΛΛΑΓΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ. Αυτό το τραίνο δεν πρέπει να χάσουμε. Εμάς τους σοσιαλιστές, δεν μας φτάνει η ΑΛΛΑΓΗ ΦΡΟΥΡΑΣ. Θέλουμε ΑΛΛΑΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.
ΝΑ ΞΕΔΙΠΛΩΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΣΗΜΑΙΕΣ ΜΑΣ!
Και τώρα ας δούμε τι θα έχουμε μπροστά μας στην μετά την χρεωκοπία εποχή. Θα αντιμετωπίσουμε, πριν απ ΄όλα, γνωστές από καιρό, όψεις του κακού μας εαυτού : τον αρνητισμό που οδηγεί στην φυγή, τον σεχταρισμό που οδηγεί στην αποφυγή της αυτοκριτικής και της βελτίωσης και την ανοχή στην μετριότητα που οδηγεί όμως στην επικράτησή της. Όσο δεν αντιμετωπίζουμε τέτοιες στάσεις ανάμεσά μας, θα παραμένουμε σιωπηλοί. Ο φόβος θα μας διακατέχει και θα μας οδηγεί σε αλλεπάλληλες εκπτώσεις. Και, κάποια στιγμή ίσως, μας οδηγήσει ξανά στην υποταγή. Συνεπώς, για μια τέτοια ΑΛΛΑΓΗ έχουμε ανάγκη, εμείς οι ίδιοι, μια μεγάλη ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.
Αν την βάλουμε μπροστά, όλα είναι πιο απλά :
- Στην χρεωκοπία της αποτελεσματικότητας και των εμπειρογνωμόνων, αντιπαραθέτουμε τον σοσιαλισμό της Δημοκρατίας και της συμμετοχής.
- Στην χρεωκοπία της ανεργίας, τον σοσιαλισμό της πλήρους απασχόλησης.
- Στην χρεωκοπία της καταστροφής του πλανήτη, τον σοσιαλισμό της συμφιλίωσης ανθρώπου / περιβάλλοντος.
- Στην χρεωκοπία της ανισότητας, τον σοσιαλισμό του περιορισμού της.
- Στην χρεωκοπία της κοινωνίας στην υπηρεσία του πλουτισμού, τον σοσιαλισμό του πλουτισμού στην υπηρεσία της οικονομικής και κοινωνικής προόδου
- Στην χρεωκοπία της κατασπατάλης του πλούτου σε υπερκατανάλωση, τον σοσιαλισμό της τοποθέτησής του σε δημόσιες επενδύσεις.
- Στην χρεωκοπία της απόσυρσης του κράτους, τον σοσιαλισμό της στρατηγικής του λειτουργίας.
- Στην χρεωκοπία της προσαρμογής στη μόδα και τον ετεροκαθορισμό, τον σοσιαλισμό του κοινού πολιτισμικού μας τόπου και τον αποκεντρωμένο δημοκρατικό προγραμματισμό με αυτοδιαχείριση.
- Στην χρεωκοπία της διεθνούς τάξης πραγμάτων του χθες, τον διεθνισμό των πατριωτών όπου γης. Τιμώντας έτσι τον ιδρυτή του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος Ανδρέα Παπανδρέου, ως συντελεστή της ιστορικής πρωτοβουλίας των Έξη.
Αν, πράγματι, οι σημαίες μας έχουν αυτά τα διακριτικά. Αν, πράγματι, μπορέσουμε αυτόν τον ριζοσπαστισμό. Αν, πράγματι, η πολιτική μας εκτός από τέχνη του εφικτού είναι και επιστήμη του ονείρου. Τότε, η νέα γενιά θα στοιχηθεί δίπλα μας, σε μια προσπάθεια ελπίδας και λογικής. Ο δρόμος για τους λαούς δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα όσο δεν συνειδητοποιούμε το μέλλον και τις επιταγές του. Όσο ανεχόμαστε εθνικές πολιτικές τάξεις παραδομένες, συγχυσμένες ή μέτριες. Αντιθέτως, πολιτικές ηγεσίες με καθαρή συνείδηση και οπτική μπορούν να μεγαλουργήσουν. Αλλά υποχρέωση δική μας είναι να τις ανακαλύψουμε. Να τις επιλέξουμε. Να τις αναδείξουμε. Να τις στηρίξουμε. Και να ελέγχουμε διαρκώς ότι προασπίζουν τα δικά μας συλλογικά συμφέροντα.

*Ομιλία σε εκδήλωση της οργάνωσης του ΠΑΣΟΚ του 1ου δημοτικού διαμερίσματος της Αθήνας.